Γράφει ο Ανδρέας Σταλίδης.
Την Μεγάλη Τετάρτη 26/4, η κυβέρνηση ανακοίνωσε έναν χάρτη Θαλάσσιου Χωροτεχνικού Σχεδιασμού (ΘΧΣ). Πρέπει να βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους, ώστε να γνωρίζει ο ελληνικός λαός, αλλά και όλο το πολιτικό φάσμα τι συμβαίνει, διότι και οι πανηγυρισμοί της ΝΔ και οι ανακοινώσεις των άλλων κομμάτων δείχνουν να μην γνωρίζουν ούτε τις λεπτομέρειες, ούτε το διακύβευμα.
- Το 2014 εκδόθηκε η οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης με αριθμό 2014/89/ΕΕ, η οποία καλούσε όλες τις χώρες να προβούν σε ΘΧΣ μέχρι τις 31/3/2021.
- Οι ελληνικές κυβερνήσεις κώφευαν και τελικά δεν προέβησαν σ’ αυτό εντός προθεσμίας. Η ΕΕ πήγε την Ελλάδα στο δικαστήριο, όπου η Ελλάδα πρόβαλλε ως λόγο μη συμμόρφωσης τις διαπραγματεύσεις ΑΟΖ με τη Αίγυπτο (οι οποίες όμως ολοκληρώθηκαν τον Αύγουστο του 2020) καθώς και εξωτερικούς παράγοντες (εννοώντας τις αντιρρήσεις της Τουρκίας).
- Δημιουργήθηκε η υπόθεση C-128/24, η οποία τελεσιδίκησε στις 27/2/2025. Το δικαστήριο όχι μόνο καταδίκασε την Ελλάδα, της επέβαλλε πρόστιμο για κάθε ημέρα που δεν έχει καταθέσει ΧΘΣ, αλλά και δήλωνε με σαφήνεια ότι «η υποχρέωση συμμόρφωσης με το ευρωπαϊκό δίκαιο δεν μπορεί να αναστέλλεται λόγω διμερών διαπραγματεύσεων και ότι τα κράτη μέλη οφείλουν να τηρούν τις υποχρεώσεις τους ανεξαρτήτως εσωτερικών ή εξωτερικών παραγόντων». Δηλαδή μας λέει ότι ούτε οι διαπραγματεύσεις με την Αίγυπτο, ούτε οι (κούφιες) απειλές της Τουρκίας αιτιολογούν τη μη συμμόρφωση.
- Η ελληνική κυβέρνηση αποδείχθηκε ότι δεν συμμορφώνεται από τα εθνικά συμφέροντα, ούτε από την κοινή λογική, ούτε από τις φωνές εθνικής αξιοπρέπειας από διάφορα πρόσωπα και φορείς (τους οποίους αρέσκεται να απαξιώνει) και ότι μένει προσκολημένη σε ένα φοβικό σύνδρομο που οδηγεί στην ηττοπάθεια. Συμμορφώνεται όμως από το ευρωπαϊκό δικαστήριο, την καταδίκη και το πρόστιμο. Έτσι, εσπευσμένα, στις 26/4 ανακοίνωσε έναν χάρτη ΘΧΣ.
- Ο όρος αυτός περιλαμβάνει μία λέξη κλειδί: «Χωροταξικό». Δηλαδή απαιτεί χώρο και τάξη. Ο χάρτης του ελληνικού υπουργείου εξωτερικών, εκτός από πολύ αργοπορημένος, είναι και πολύ λίγος. Διότι ενώ ορίζει τον χώρο, δεν ορίζει την τάξη. Χωροταξικός σχεδιασμός σημαίνει να ορίσεις πολύ συγκεκριμένα τις χρήσεις του κάθε χώρου. Δηλαδή, σε ποια περιοχή θα κάνεις τι ακριβώς. Υπάρχει μεγάλο εύρος πιθανών χρήσεων. Ενδεικτικά, ναυτιλία (διαδρόμους ναυσιπλοΐας, λιμάνια, διαύλοις πρόσβασης), αλιεία (περιοχές υδατοκαλλιεργειών, προστασία ιχθυοτόπως και αναπαραγωγικών περιοχών), ενέργεια (αιολικά πάρκα, εξόρυξη υδρογονανθράκων, πόντιση καλωδίων και αγωγών), τουρισμός (παραλίες, θαλάσσια σπορ, περιοχές κρουαζιέρας), προστασία περιβάλλοντος (περιοχές Natura 2000, προστατευόμενα οικοσυστήματα, περιοχές με ευαίσθητη βιοποικιλότητα), πολιτιστική κληρονομιά (υποθαλάσσια αρχαιολογικά ευρήματα, προστασία ιστορικών ναυαγίων), και άλλες χρήσεις (επιστημονική έρευνα, άμμος ή χαλίκι για κατασκευές, εθνική ασφάλεια και στρατιωτικές περιοχές περιορισμένης πρόσβασης). Εν προκειμένω, εύλογο είναι να ερωτηθεί η Ευρ. Επιτροπή αν ο εν λόγω χάρτης την ικανοποιεί ώστε να άρει την καταδίκη και το πρόστιμο.
- Παρόλο που ο χάρτης του υπ.εξ. δεν είναι χάρτης κυριαρχίας, εν τούτοις έχει τα εξής χαρακτηριστικά
α. αποκαλύπτει πέραν πάσης αμφιβολίας ότι στη Συμφωνία ΑΟΖ με την Αίγυπτο το 2000, η Ελλάδα αποδέχθηκε και τμηματική οριοθέτηση (μέχρι περίπου τα μισά της Ρόδου), κάτι που ήταν σαφές ούτως ή άλλως, αλλά και μειωμένη επήρεια των ελληνικών νησιών, και συγκεκριμένα 10% παραχώρηση στην Αίγυπτο από την ΑΟΖ της Κρήτης και 30% παραχώρηση από την ΑΟΖ της Κάσου, ως προεξάρχουσα του μετώπου Κάσος-Κάρπαθος-Ρόδος. Αυτό, όχι μόνο δεν ήταν σαφές, αλλά απαξίωναν όσους το έθεταν δημοσίως οι υπερασπιστές της κυβέρνησης. Τώρα όμως το αποκαλύπτει ο ίδιος ο χάρτης.
β. δείχνει να ταυτίζει το άκρο του ΘΧΣ για όλα τα νησιά του ανατολικού μετώπου του Αιγαίου με τα 6 μίλια χωρικών υδάτων, ακόμα και σε περιοχές που με τη μέση γραμμή υπάρχει περιθώριο επέκτασης. Στο ίδιο σημείο, θα μπορούσε ο ίδιος χάρτης να έχει με διακεκομμένη γραμμή το όριο των 12 ναυτικών μιλίων σε όλη την ελληνική θάλασσα, εκπέμποντας την βούληση κάποια στιγμή να γίνει αυτή η επέκταση, η οποία έχει καθυστερήσει.
γ. το θετικό του εν λόγω χάρτη, είναι ότι ενσωματώνει πλήρη επήρεια στο σύμπλεγμα του Καστελλορίζου στη νοτιανατολική μεσόγειο, και ως εκ τούτου, να ακουμπάει ο ΘΧΣ της Ελλάδας με την ΑΟΖ της Κύπρου. Αυτό είναι πράγματι θετικό και αξιοσημείωτο. Η κριτική είναι επικοδομητική και έντιμη όταν αναφέρονται και τα θετικά στοιχεία.
- Μία σύγκριση με την Κύπρο μας λέει τα εξής. Η Κύπρος με σχεδόν μηδαμινές στρατιωτικές δυνάμεις, βρίσκεται υπό κατοχή στο 37% των εδαφών της και η Τουρκία δεν την αναγνωρίζει ως ανεξάρτητο κράτος. Εν τούτοις έχει χωρικά ύδατα 12 ναυτικών μιλίων, έχει ανακηρύξει ΑΟΖ στην ολότητά της, έχει πετύχει οριοθετήσεις ΑΟΖ το 2004-05 με Αίγυπτο, Ισραήλ και Λίβανο, σε όλες από τις οποίες με πλήρη επήρεια. Αντίθετα η Ελλάδα με στρατιωτική ισχύ και όντας μέλος του ΝΑΤΟ, έχει χωρικά ύδατα 6 ναυτικά μίλια στο Αιγαίο (φοβούμενη ακόμα και να δείξει χάρτη με το πώς θα ήταν αν εφάρμοζε 12), έχει συμφωνήσει ΑΟΖ μόνο με την Ιταλία και την Αίγυπτο, και μάλιστα όπως ειπώθηκε στο σημείο 6 με μειωμένη επήρεια και μόνο για ένα τμήμα. Και όλα αυτά με 15 χρόνια καθυστέρηση.
- Από την πρόσφατη συνέντευξη του κ. Γεραπετρίτη γίνεται σαφές ότι η Ελλάδα δημοσίευσε αυτόν τον χάρτη περίπου ως μία ελληνική θέση πριν ένα συνυποσχετικό παραπομπής στο δικαστήριο της Χάγης. Παρουσιάζεται δηλαδή από τον υπουργό περίπου ως την τελική θέση της Ελλάδας πριν την διαπραγμάτευσή ή επιδιαιτησία, δηλαδή την αρχική θέση της Ελλάδας κατά την διαπραγμάτευση ή την επιδιαιτησία. Σε αυτό το συμπέρασμα οδηγείται κανείς όχι μόνο από από τα λόγια του υπουργού, αλλά και από την αντίδραση της Τουρκίας.
Η Τουρκία δεν αντέδρασε σφόδρα στην ανακοίνωση αυτή. Μόνο εξέδωσε έναν δικό της χάρτη (και μάλιστα, λίγες ώρες νωρίτερα από την ανακοίνωση του ελληνικού υπουργείου εξωτερικών), με τις δικές της θέσεις για το θέμα. Οι θέσεις αυτές, βεβαίως, είναι παντελώς απαράδεκτες, διότι ουσιαστικά τεμαχίζουν το Αιγαίο στη μέση.
Αντιλαμβανόμαστε όλοι ότι οι παράλληλες αυτές ανακοινώσεις συντονίστηκαν με σκοπό να ορίσουν την έναρξη της επόμενης φάσης, εξ ου και οι αναφορές στο επόμενο βήμα.
- Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι ο επίσημος χάρτης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αυτός που ονομάζεαι ως «χάρτης της Σεβίλλης», έχει δημοσιευθεί σε επίσημους ιστοχώρους της Ένωσης, και σ’ αυτόν – προφανώς – παραπέμπει και το ευρωπαϊκό δικαστήριο (βλέπε σημείο 3), είναι ο χάρτης του Διεθνούς Δικαίου. Είναι ο χάρτης με χωρικά ύδατα 12 μιλίων και ο χάρτης με τη μέση γραμμή παντού. Συνεπώς, είναι ο χάρτης των εθνικών συμφερόντων της χώρας. Αν πρόκειται να πάει η Ελλάδα σε οιαδήποτε διαπραγμάτευση, είτε διμερή, είτε σε διεθνή επιδιαιτησία, είτε στο δικαστήριο της Χάγης, είτε σε ευρωπαϊκό δικαστήριο, η εναρκτήρια θέση της Ελλάδας θα πρέπει να είναι αυτός ο ευρωπαϊκός χάρτης. Αυτός είναι ο μόνος χάρτης, ο οποίος συνάδει απόλυτα με το Διεθνές Δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας.
β. Αξίζει να προστεθεί ότι η Τουρκία να δεν μπορεί να δηλώνει ότι δεν δεσμεύεται από το Δίκαιο της Θάλασσας αφού δεν το έχει υπογράψει, διότι το Δίκαιο αυτό έχει καταστεί Εθιμικό Δίκαιο, και ως εκ τούτου, αποτελεί και αυτό πηγή Διεθνούς Δικαίου.
- Ελλείψεις υπάρχουν και σ’ αυτόν τον χάρτη, όπως δηλαδή ο καθορισμός των γραμμών βάσης σε όλους τους κόλπους από τις οποίες ξεκινούν τα χωρικά ύδατα. Συνεπώς, αυτό θα έπρεπε να είναι το έργο των ελληνικών κυβερνήσεων από το 2014 μέχρι το 2021 (ως προθεσμία υποβολλής του ΘΧΣ), αλλά και μέχρι σήμερα: να ξεκινήσει από τον χάρτη της μέσης γραμμής παντού, να ορίσει γραμμές βάσεις στους κόλπους, να σχηματίσει στους χάρτες τα όρια των 12 ναυτικών μιλίων παντού, και ασφαλώς, να ανακηρύξει ΑΟΖ και να οριοθετήσει ΑΟΖ με την Κύπρο.
- Εάν κάποτε εναρμονιστούν με το Διεθνές Δίκαιο ,οι αρχικές θέσεις σε μία διαδικασία διαπραγμάτευσης ή προσφυγής σε οιαδήποτε επιδαιτησία θεωρείται προσφορότερη διέξοδος το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
Πηγές
[1] Οδηγία της ΕΕ https://eur-lex.europa.eu/eli/dir/2014/89/oj
[2] Απόφαση του ευρωπαϊκού δικαστηρίου https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX%3A62024CJ0128
[3] Ανακοίνωση του υπουργείου εξωτερικών με τον χάρτη του ΘΧΣ https://www.mfa.gr/gia-proti-fora-sti-chora-thalassios-chorotaxikos-schediasmos-2/